به مناسبت هفته دفاع مقدس دانش آموزان هنرستان پویانمایی در نشستی به بررسی کارکرد این هنر – صنعت در جنگ نرم پرداختند.
در این نشست محمدتقی فهیم، نویسنده، منتقد سینما و سردبیر ماهنامه تخصصی انیمیشن «پیل بان» سخنرانی کرد و در انتها به پرسش های دانش آموزان پاسخ گفت. آنچه می خوانید، متن خلاصه شده این نشست است.
اهمیت، جایگاه و موقعیت نسل کودک و نوجوان باعث شده که در دنیای امروز، پویا نمایی یا همان انیمیشن نقش ممتازی ایفا کند.
انیمیشن در رقابت با سینمای زنده موفق شده و حتی به زودی بر سینمای زنده غلبه خواهد کرد. به طوری که امسال در میان ۱۰ فیلم پرفروش سینمای جهان، نام چهار پویانمایی به چشم می خورد.
اما در کنار مباحث اقتصادی و بحث های تکنیکی و تخصصی آنچه بیش از هر مقوله ای آمریکا و غرب را وادار می کند تا از این قالب استفاده کنند – به ویژه در ارسال این آثار به کشورهای مختلف دنیا – تغییر اذهان مردم به سمت اهداف استراتژیک شان است. شما ممکن است به لایه های زیرین این آثار در این شرایط توجه نکنید، اما واقعیت این است که هر پدیده تولیدی در بخش فرهنگی کشورهای کمپرادور و بزرگ غربی به ظاهر سرگرم سازی است، اما آنچه خیلی به آن اهتمام می شود این است که چقدر می توانند با تولید انبوه سیاست های خود را در ذهن مردم دنیا نهادینه کنند تا آنچه مورد نظرشان است را برداشت نمایند. یکی از تاثیرگذارترین قالب های سینمایی برای تبلیغ و ترویج مقاصد جنگ طلبانه در اذهان مردم داخل کشورهای قدرتمند و هم در فرامرزها، استفاده از انیمیشن است. اتفاقا هم در جنگ و هم پس از جنگ آن ها به خوبی توانسته اند از این پدیده استفاده کنند و حتی به این وسیله انیمیشن خود را شکوفا نمایند. اما در کشور ما این اتفاق نیافتاده است.
وقتی به پدیده انیمیشن و جنگ نگاه کنیم می بینیم، اغلب کسانی که در دنیا وارد حوزه تولید انیمیشن برای جنگ شدند جوان های بسیار آرمانخواه و بلندپرواز بودند.منتها در چارچوب سیاست های کشور خودشان. منظورم این است که انیمیشن هم مثل هر پدیده هنری دیگری نمی تواند منفک از پیام باشد. همه آن هایی که در حوزه سینما و انیمیشن جنگ موفق شدند، افرادی بودند که به پیام توجه ویژه ای داشته اند.
البته در قالب، فیزیک و ساختار اثر نیز موفق بوده اند، مثلا والت دیزنی، بعد از تولید چند اثر درباره جنگ به یک قالب و ساختار مشخصی دست پیدا کرد.
اما دیزنی از آنجایی توانست به اوج موفقیت برسد که وارد حوزه پیام دهی برای توفیق نیروهای کشورش در جنگ شد. این کمپانی فیلم و انیمیشن تعداد زیادی کار خلق کرد تا بتواند پیام نیروهای خودی در آمریکا را در قالبی جذاب در دنیا منتشر کند. به طوری که در دهه های ۳۰، ۴۰ و در نهایت ۵۰ که اوج شکوفایی انیمیشن دنیا بود، برخی مثل دیزنی، این اهمیت را در ژانر جنگی به دست آوردند. چرا؟ برای این که نیاز به تبلیغ و ترویج اندیشه های میلیتاریستی کشوری چون آمریکا در آن مقطع حائز اهمیت بود. به عنوان مثال در جنگ جهانی دوم سربازان متحدین به شکل تمسخرآمیزی در آثار انیمیشن ترسیم شدند تا یک فضای مفرح برای تهییج بیشتر سربازان در جبهه فراهم شود. از این رو اگر به مضمون و محتوا بی توجه باشیم، هیچ گاه موفق نخواهیم شد. الان افراد زیادی از ایران در کشورهای غربی و در عرصه انیمیشن در حال فعالیت اند؛ به رغم این که حرفه ای و متخصص هستند، اما چون نگاه آرمانخواهانه نداشته اند و فاقد اندیشه های مترقی اجتماعی اند، در همان رده های پایین و در حد سوپروایزر مانده اند. اما برخی از همان ها وقتی به کشورمان برگشتند، چون دارای نگاه و اندیشه بومی اسلامی و ایرانی بودند و گرایش آرمانگرایانه داشتند، خوشبختانه به موفقیت های خوبی دست یافته اند. به طور واضح بگویم؛ اگر شما می خواهید فقط تولیدکننده ای باشید که صرفا سرگرم کننده باشید، رشد نخواهید کرد.
این حرف به مفهوم این نیست که حتما باید کار سیاسی تولید کنید. همین که همه ما به دنبال این باشیم که برای این کشور کار تولید کنیم و اثری بسازیم که ظرف و قالبی شود تا پیام این مملکت را ارائه کند، در آن صورت جایگاه خودمان را خواهیم یافت.
این روزها بحث جنگ نرم خیلی داغ است؛ موضوعی که غربی ها سال هاست در حال کار روی آن هستند. آن ها به این معتقدند که فقط با ابزار و حربه های فرهنگی می توانند کشورهای مختلف را زیر سلطه خود ببرند. در عمل هم با اتفاقاتی نظیر آنچه در اروپای شرقی رخ داد یا فروپاشی شوروی و… آن را ثابت کردند.
انیمیشن هم از جمله ابزارهای کارآمد در این زمینه است. زیرا سرو کارش عموما با کودکان و نوجوانان است. دوره ای که شخصیت آدم ها شکل می گیرد و بنابراین تاثیرگذاری این قالب نمایشی در این طیف ها هم بیشتر است.
الان جنگ و نبرد فقط فیزیکی و نظامی نیست. هرچند حمله نظامی، همیشه یک روند بالقوه در سیاست های آمریکاست، اما وجود غالب حرکت آن به سمت اشغال کشورها، اشغال فرهنگی و سیاسی است که انیمیشن هم یکی از وسایل آن ها در این جنگ است.
در راس نظام ما، رهبر انقلاب بسیار هوشمندانه این زوایا را مدنظر دارد و همواره نیز هشدار می دهد. اما متاسفانه مدیران میانی کشور حداقل توجه را به این بخش نداشتند، کما این که رهبر انقلاب حدود ۱۰ سال پیش درباره اهمیت انیمیشن تذکر دادند. اما در این مدت، ژاپن به شدت پیش رفته و به جایگاهی برتر رسیده و حتی کشوری چون سنگاپور به مراحل بالایی دست یافته. اما کشور ما هنوز پیشرفت چندانی نداشته است. البته در چند سال اخیر با آشکار شدن استفاده غربی ها از انیمیشن در جنگ نرم، آقایان اندکی به فکر افتاده اند.
امروز صدها شبکه ماهواره ای در حال بمباران فرهنگی کشور ماست. از جمله عربستان دارای حدود ۱۰۰ شبکه ماهواره ای است که در این میان، دو شبکه به طور شبانه روزی کارتون پخش می کند.
جالب است بدانید که ماه رمضان گذشته تعداد زیادی انیمیشن از سوی شبکه های وابسته به وهابیون در راستای تحریف تاریخ اسلام و مبانی مذهب شیعه پخش شد.
امروز استفاده از انیمیشن علیه ایران بسیار افزایش یافته است. البته ایران تنها نیست، بلکه ملل مختلف دنیا که با ایران همراه هستند، آماج این گونه آثار هستند. درست است که بسیاری از دولت ها با آمریکا متحدند اما مردم محروم و آزادی خواه دنیا از آمریکا متنفرند. چون جز جنگ و فساد هیچ ارمغانی برای ملت ها نداشته است. همچنان که افشاگری اخیر رئیس جمهور ایران درباره ۱۱ سپتامبر با استقبال چشمگیر مردم دنیا مواجه شد. لذا هدف آن ها فقط ایران نیست، بلکه جبهه گسترده ای در دنیا، همچون آمریکای لاتین، آفریقا و به خصوص آسیا و کشورهای مسلمان است که در همراهی با ایران مقابل آمریکا صف آرایی کرده اند. از این رو نقش انیمیشن در جنگ نرم قابل انکار نیست.
کشور ما با استعدادهای فراوان انسانی جغرافیایی و فرهنگی که در این زمینه دارد می تواند به موفقیت های بزرگی در انیمشن دست یابد. خوشبختانه امروز فضای کار در این عرصه برای نسل جدید فراهم است؛ برخلاف دوره نوجوانی نسل ما که به دلیل فقر و محرومیت و عدم حمایت های لازم، دشواری های بسیاری موجود بود. مهم این است که شما راه و مقصد را پیدا کنید. باید به این برسید که اگر قرار است هنرمند پویانمایی و خالق آثاری در بدنه هنر کشورتان باشید، مگر می شود به فرهنگ و دغدغه های اجتماعی خود بی توجه بود؟ مگر هنرمند می تواند نسبت به بی عدالتی های اجتماعی یا حوادث ناگواری که در کشورهای همسایه ما مثل عراق و افغانستان می گذرد بی تفاوت باشد؟ اگر ما چنین آرمان هایی نداشته باشیم چیزی نخواهیم شد.
کشور ما امروز به سربازان فرهنگی نیاز دارد. ما امروز یک جبهه بزرگ در مقابل آمریکا و چپاولگران جهان هستیم. همان طور که آمریکا از حوزه فرهنگ برای اهداف خود بهره می برد، ما هم در حوزه فرهنگ باید در برابرش بایستیم. بنابر این انیمیشن گزینه و ظرفی بسیار مؤثر است که در صورت درک و حمایت مسئولین و انگیزه و استعداد شما، ایران صدرنشین ارایه هنر ناب به مردم دنیا خواهد شد.