كتاب «نسل نميران» جرعه هايي از اقيانوس عشق
نويسنده: حسين كارگر
يكي از دغدغه هاي فرهنگي در كشور ما پس از پيروزي انقلاب اسلامي، توليد آثار سينمايي و تلويزيوني درباره حماسه بي بديل عاشورا و يا با الهام از مفاهيم برآمده از آن بوده است. اين موضوع از آنجا مهم مي نمايد كه با وجود گذشت 32 سال از خيزش ملي براي بازتوليد ساختارها و نهادهاي اجتماعي و فرهنگي براساس آرمان ها و ارزش هاي اسلامي، هنوز هم در حوزه سينما و تلويزيون با خلاخلق اثر درباره عاشورا و انقلاب امام حسين(ع) روبه رو هستيم. به طوري كه مرور كارنامه رسانه هاي تصويري ما نشان مي دهد كه در اين مدت به خصوص در زمينه سينما كار چنداني صورت نگرفته است.
چرا پرداختن به موضوع كربلاي سال 61 هجري قمري در سينما و تلويزيون حائزاهميت است؟ چرا فيلمسازان ما در اين زمينه كم كار بوده اند؟ آثار توليد شده در سينما و تلويزيون با موضوع عاشورا را چگونه مي توان ارزيابي كرد؟ هنرمندان ما با چه شاخصه ها و محورهايي مي توانند به خلق آثار تصويري براساس قيام امام حسين(ع) و يارانش دست بزنند؟
اين ها پرسش هايي هستند كه پاسخ به آن ها را مي توان به طور مفصل و تئوريك در كتابي به نام «نسل نميران» يافت. اين كتاب كه به مناسبت برگزاري سومين جشنواره تصوير عاشورا منتشر شد، شامل مجموعه مقالاتي درباره آسيب شناسي تعامل و تغذيه هنر هفتم با موضوع عظيم و خطير عاشورا است.
مقالاتي كه علاوه بر فيلم هاي سينمايي و سريال هاي تلويزيوني، عرصه هايي چون فيلم كوتاه، مستند و انيميشن را نيز دربر مي گيرد. «نسل نميران» توسط محمدتقي فهيم تدوين شده و مركز گسترش سينماي مستند و تجربي آن را منتشر كرده است.
اولين بخش از كتاب به موضوع الهام از زنان عاشورايي در فيلم ها مي پردازد. اين مقال، با توجه به نقش پررنگ زنان در خلق حماسه عاشورا و بررسي اجمالي اين نقش آفريني تاريخي به آسيب شناسي اين موضوع در توليدات تصويري پرداخته است؛ به اين ترتيب يكايك فيلم ها و سريال هايي كه به طور مستقيم و غيرمستقيم به قيام عاشورا پرداخته اند را از زاويه كيفيت ترسيم چهره زنان بررسي نموده است.
مقاله دوم به قابليت هاي شورانگيز حماسه عاشوراي حسيني براي سينما پرداخته است. نكته قابل توجه درباره اين بخش از كتاب، در نظر گرفتن ديدگاه ها و هراس دشمنان انقلاب اسلامي از فرهنگ عاشورايي است. به طوري كه با مطرح كردن نظريه مهندسي معكوس فرانسيس فوكوياما براي مقابله با فرهنگ عاشورا، به كاركرد سينما در اين زمينه توجه كرده است. در اين بخش از كتاب همچنين با مروري بر چند فيلم هاليوودي كه با تقليد از ماجراهاي عاشورا ساخته شده اند از كم كاري فيلمسازان ما انتقاد شده است.
بخش بعدي كتاب «نسل نميران» موضوع جديد و بديعي را دستمايه قرار داده است؛ مقايسه سينما و فرهنگ مدرن غربي با مراسم مذهبي. محور اصلي اين مقال واقعيت گريزي و واقعيت جويي است. به اين معني كه اين موضوع تحليل شده كه مناسك مذهبي، از جمله مراسم عزاداري براي اباعبدالله الحسين(ع) و سينما و تلويزيون هر كدام چگونه به واقعيت هاي پيرامون انسان مي پردازند. مخاطب در اين بخش از كتاب، با تاثير متفاوت سينما (و رسانه هاي جديد) با مناسك مذهبي بر انسان براي مواجهه با وقايع آشنا مي شود.
يكي ديگر از بخش هاي كتاب درآمدي است بر جلوه هاي دراماتيك عاشورا در سينما. اين مقال، با بررسي برخي شئون قيام امام حسين(ع) در كربلاو مرور چند فيلم و سريال، به شاخص ها و معيارهاي لازم در پرداخت تصويري عاشورا اشاره كرده است.
ديگر مقاله چاپ شده در كتاب «نسل نميران» با عنوان تصويرسازي عاشورا در سينما، الهام از حوادث عاشورا براي درام پردازي در هنر هفتم را از نظر گذرانده است.
اما بازآوري عاشورا در هنر- صنعت انيميشن، ديگر موضوعي است كه در كتاب هدف تحليل قرار گرفته است. اين بخش به شرايط و امكانات مديوم انيميشن براي رجوع به مفاهيم عاشورايي پرداخته است. اين مقاله همچنين به اين آسيب شناسي مي رسد كه چرا آثار مناسبي در اين عرصه توليد نشده است.
بخش ديگري از اين كتاب نيز با تذكر به مهجور ماندن عاشورا در سينما و سريال هاي تلويزيوني به مرور آثار برجسته اي كه با اين موضوع ساخته شده اند پرداخته است. در اين مقال با اشاره به قابليت هاي دراماتيك مفاهيم عاشورايي بر لزوم خلاقيت در توليد آثار مرتبط با فرهنگ عاشورايي و محرم تاكيد شده است.
يك قسمت از كتاب «نسل نميران» هم به موضوع انعكاس مفاهيم عاشورايي در توليدات تصويري اختصاص يافته است. در اين بخش نيز نحوه بازنمايي مفاهيم عاشورايي در فيلم هايي چون «قارچ سمي»، «هيوا»، «شجاع دل»، «روايت فتح»، «شب دهم»، «روز واقعه»، «سفير» و... بررسي شده است. اين مقال با مروري بر سريال هايي كه درباره عاشورا يا با الهام از مفاهيم عاشورايي ساخته شده اند، عملكرد تلويزيون را نسبت به سينما بهتر ارزيابي كرده است. اين بخش از كتاب همچنين فيلم ها و سريال هايي را كه با موضوع قيام امام حسين(ع) ساخته شده اما هنوز به نمايش درنيامده اند را معرفي كرده است.
يكي از بخش هاي كتاب «نسل نميران» نيز مختص آسيب شناسي تحريف عاشورا در آثار تصويري مستند، كوتاه و بلند است. در اين مقال، فيلم هايي كه به طور ناشايست به موضوع و مفاهيم فرهنگ عاشورا پرداخته اند بررسي شده اند.
بخش آخر كتاب هم به نقش مهم تعميق بر بومي گرايي در بازتاب آئين هاي عاشورايي در موفقيت آثار سينمايي و تلويزيون پرداخته است. اين قسمت به روايت اين موضوع پرداخته كه توجه به بومي گرايي در سينما و تلويزيون، مي تواند موجب تعالي فيلم هايي كه در اين باره ساخته مي شوند، شود.
گفتني است كتاب «نسل نميران» به جز مقالات اصلي، داراي ضمائمي چون «خطبه حضرت زينب(س) در شام»، «عاشورا از نگاه امام خميني(ره)»، «عاشورا از نگاه رهبر فرزانه انقلاب» و... است.
روزنامه كيهان، شماره 19813 به تاريخ 21/9/89، صفحه 10 (تصوير روز)